میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو

سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد که به اختصار یونسکو نامیده می شود، یک سازمان فرعی ویژه از سازمان ملل است.

فعالیت های این سازمان بهبود همکاری بین المللی در زمینه آموزش، فرهنگ و علم را به منظور افزایش صلح و رفاه بین المللی هدف قرار می دهد. توسعه گردشگری پایدار یکی از اهداف مهم یونسکو است که از طریق معرفی جاذبه های فرهنگی برجسته در هر کشور پیگیری می شود.

این هدف شامل شناسایی و انتخاب بهترین میراث های ملموس و ناملموس هر کشور طی فرآیندی معین، پی بردن به اهمیت طبیعی، فرهنگی یا تاریخی آنها و در نهایت انتشار نتایج در دو فهرست جداگانه است.

هر تمدن مدرن، مجموعه ای از ارزش های فرهنگی و آثار تاریخی را به ارث برده است که قدمت آنها به تاریخ بسیار دور می رسد.

این ارزش‌های فرهنگی شامل سنت‌ها و آداب و رسوم ملی، مهارت‌ها و صنایع، هنرها، ادبیات، اعتقادات و غیره است و در رده‌بندی میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار می‌گیرد.
دسته دیگر، مکان های میراث جهانی یونسکو، شامل آثار تاریخی، سازه ها، مکان های باستانی و همچنین جاذبه های طبیعی است.

 

مکان‌های میراث جهانی یونسکو

مکان‌های میراث جهانی یونسکو مجموعه‌ای از مکان‌های فرهنگی یا طبیعی مهم هستند که توسط یونسکو ثبت شده‌اند. این مکان‌ها شامل کوهستان‌ها، بیابان‌ها، دریاچه‌ها، آثار تاریخی، مجموعه‌ها و شهرها هستند و توسط کمیته میراث جهانی یونسکو براساس معیارها و روش‌های مشخص و از پیش تعیین‌شده انتخاب می‌شوند.
طبق کنوانسیون میراث جهانی، تمامی مکان‌های موجود در فهرست میراث جهانی یونسکو، متعلق به همه بشریت بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب یا ملیت است. بنابراین، دولت‌ها مسئول حفظ آنها هستند.

فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو، که توسط سازمان یونسکو منتشر می‌شود، مکمل فهرست میراث فرهنگی یونسکو است که بر بخش ارزشمند، اما ناملموس میراث فرهنگی یک کشور تمرکز دارد.

آیتم های این لیست شامل موسیقی، رقص، نمایش، استعدادها، آشپزی، صنایع دستی و جشنواره های مختلف است. این جنبه‌های فرهنگی را می‌توان ضبط، ثبت و تجربه کرد، اما نمی‌توان آن را در مکانی فیزیکی مانند موزه نگهداری کرد.

در سال 2001، یونسکو پروژه ای را آغاز کرد که شامل انجام تحقیقات در کشورهای مختلف و تلاش برای متقاعد کردن آنها برای تعریف میراث ناملموس و امضای توافقنامه بود.

این تلاش ها منجر به تصویب کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس شد که در سال 2003 صادر و منتشر شد.

بر اساس تعریف بین‌المللی، میراث فرهنگی یک ملت همچنین شامل رفتارها، سنت‌ها، نمادها، مهارت‌ها، ابزار، دانش و صنایع دستی ویژه‌ای است که از نسل‌های گذشته باقی مانده است.

فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو از دو فهرست جداگانه تشکیل شده است:

فهرست بلند: این فهرست شامل عناصر میراث فرهنگی ناملموس از سراسر جهان است که به مردم کمک می کند تا تنوع فرهنگ ها و ارزش های آنها را درک کنند.

فهرست کوتاه: این فهرست آن دسته از میراث‌های فرهنگی ناملموس را نشان می‌دهد که در خطر فراموشی قرار دارند و بنابراین کشورها باید تدابیر لازم را برای حفظ آنها به کار گیرند.

معیارهای میراث فرهنگی ناملموس یونسکو

برای ثبت میراث فرهنگی در فهرست یونسکو، باید معیارهای تعیین شده توسط این سازمان برآورده شود. در این مورد، کشوری که این میراث به آن تعلق دارد، می تواند درخواست ملاحظه شدن برای ثبت آن به عنوان میراث فرهنگی غیرملموس یونسکو را ارائه کند.
هر کشور می تواند فهرستی از برترین میراث فرهنگی خود را به یونسکو ارائه داده و یکی از میراث های فهرست شده را برای ثبت توسط یونسکو انتخاب کند. سپس سازمان بعد از مشاوره و بررسی داخلی، تصمیم نهایی را خواهد گرفت.

 

میراث فرهنگی ناملموس یونسکو ایران

ایران به عنوان یک کشور باستانی، دارای مکان‌ها و میراث فرهنگی قابل توجهی است که بسیاری از آنها در فهرست میراث جهانی یونسکو و میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند.

فهرست میراث فرهنگی ناملموس این کشور شامل هنرهای نمایشی، صنایع دستی، مهارت‌های مرتبط با آن‌ها، سنت‌های اجتماعی، آداب و رسوم، آیین‌ها و جشن‌ها، سنت‌های مرتبط با طبیعت و دیگر جنبه‌های فرهنگی مانند گویش‌ها، زبان‌ها و لهجه‌ها است.

فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو، تاکنون شامل 16 مورد است. با این حال، این کشور دارای موارد بسیار دیگری در لیست موقت است. در این مقاله از ایرانگرد، با فهرست فعلی یونسکو آشنا خواهیم شد. توجه داشته باشید که این لیست ممکن است تغییر کند.

 

هنر نوازندگی با کمانچه (کمانچه : ساز زهی آرشه ای)

این هنر ایرانی به بیش از یک هزار سال پیش برمی گردد و یکی از عناصر اصلی موسیقی فولکلور ایران است. از دیرباز در مجالس ایرانی نواخته می‌شود و هم با آموزش تجربی توسط نوازندگان و هم به صورت آکادمیک قابل تدریس است. از این ساز سنتی برای نواختن آهنگ هایی با دستگاه های مختلف ایرانی نیز استفاده می شود.

این ساز توسط تکنوازان یا در ارکسترها توسط نوازندگان حرفه ای نواخته می شود. کمانچه عنصری جدایی ناپذیر از موسیقی و فرهنگ ایرانی است و صنعت آن منبع اصلی درآمد سازندگان ماهر و هنر ارزشمند آن است. بنابراین ساخت کمانچه نیز علاوه بر نواختن، بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ایران می باشد.

همچنین، سبک موسیقی نوازندگان کمانچه معمولاً دارای مضامین مختلفی از اساطیری گرفته تا عرفانی و حتی کمدی است. امروزه فراگیری هنر ساخت و نوازندگی کمانچه در موسسات، آموزشگاه های موسیقی و … مورد حمایت دولت قرار می گیرد.

(در مورد کمانچه در سایت یونسکو بخوانید)

چوگان، اسب سواری همراه با موسیقی و داستان سرایی

چوگان ایرانی به بیش از 2000 سال پیش برمی گردد. این بازی باستانی شامل دو تیم است که سوار بر اسب انجام می شود و برای گلزنی با توپ با هم رقابت می کنند. هر تیم متشکل از بازیکنان، یک نوازنده و یک راوی است.

چوگان نیز یک عنصر فرهنگی و هنری است که بر سلامت روحی و جسمی تأثیر می گذارد و با تاریخ و هویت ایرانی در هم آمیخته است. این ورزش ایرانی غالباً در ادبیات و روایات فارسی به عنوان عنصری که باعث بهبود سلامت روحی و جسمی و ایجاد ارتباط بین انسان، اسب و طبیعت می شود، ذکر شده است.

به‌طور سنتی، مهارت‌های چوگان از نسل‌های مختلف خانواده‌های ایرانی منتقل شده و بازیکنان ایرانی هنوز تکنیک‌های اصلی خود را حفظ کرده‌اند. همچنین در چند دهه اخیر باشگاه های چوگان زیادی با هدف حفظ این بازی سنتی ایرانی با برگزاری کلاس ها و حمایت از مربیان بومی تاسیس شده است.

چوگان در دوازدهمین اجلاس کمیته میراث فرهنگی ناملموس، به عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید. یونسکو بر اهمیت پاسداری و فراگیری این آیین و ورزش کهن ایرانی تاکید کرده است.

(در مورد چوگان در سایت یونسکو بخوانید)

نان مسطح و فرهنگ به اشتراک گذاری: لواش، کاتیرما، جوپکا، یوفکا

تولید نان تخت، دومین میراث مشترک یونسکو در ایران در جریان یازدهمین کمیته یونسکو شد. سپس به عنوان یک عنصر فرهنگی مشترک بین ایران، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان و ترکیه به ثبت رسید. اما ایران به عنوان هماهنگ کننده این پرونده انتخاب شد.

نان لواش نوعی نان پهن ترد است که معمولاً ضخامت آن 3 میلی متر است و از خمیر نیمه مخمر تهیه می شود. این نان سنتی ایرانی در ایران و ارمنستان به نام لواش و در گرجستان لواش ارمنی نامیده می شود. همچنین به نان تنور نیز معروف است. منشا این نان سنتی در اسناد ارائه شده، توسط ایران مشخص است.

(در مورد نان لواش در سایت یونسکو بخوانید)

نوروز

نوروز یکی از قدیمی ترین آیین های جهان است که از پیدایش آن بیش از 3000 سال گذشته و فراموش نشده است. ریشه های عمیق و معنای آن برای کسانی که آن را جشن می گیرند، آن را به یکی از محبوب ترین آیین های بین المللی تبدیل کرده است.

نوروز به معنای روز نو، جشن سال نو در گاهشمار و تقویم هجری شمسی ایرانی است و یکی از کهن‌ترین جشن‌های به جا مانده از ایران باستان است.

این جشن از ایران باستان سرچشمه گرفته و هر سال توسط مردم ایران برگزار می شود. این جشن بین المللی مصادف با اولین روز بهار و آغاز سال نو در ایران و افغانستان است. علاوه بر این، نوروز در تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، عراق، گرجستان، آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، ازبکستان و پاکستان جزو تعطیلات است.

با وجود اینکه نوروز یک جشن ملی ایرانی است، از دیرباز توسط مردم ترک ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و همچنین هندی ها جشن گرفته می شده است.

ازبکستان نیز از جمله کشورهایی است که برای ثبت نوروز در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو همکاری کرد. بخشی از ساکنان این کشور به ویژه ساکنان سمرقند و بخارا به زبان فارسی صحبت می کنند و این کشور پیوندهای فرهنگی مشترک زیادی با ایران دارد.

نوروز به نام روز جهانی نوروز به عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسیده است. نوروز به عنوان یک عنصر مشترک ثبت شد که نشان دهنده اتحاد بین کشورهای نامبرده است.

(در مورد نوروز در سایت یونسکو بخوانید)

آیین قالیشویان مشهد اردهال کاشان

شهر کاشان دارای دو آیین معروف سالانه گلاب گیری و قالیشویان است. آیین قالیشویان در مشهد اردهال واقع در 42 کیلومتری غرب کاشان برگزار می شود. این آیین با اهمیت فرهنگی و مذهبی، توسط یونسکو به عنوان میراث فرهنگی ناملموس به ثبت رسیده است.

آیین قالیشویان در دومین جمعه پاییز مصادف با رحلت یکی از دوازده امام شیعیان برگزار می شود. از این رو به جمعه قالی نیز معروف است. آیین قالیشویان تنها مراسم مذهبی است که تاریخ آن بر اساس تقویم شمسی ایران تعیین شده است. در این آیین نمادین، ساکنان کاشان با استفاده از چوب‌های بلند فرش‌های خود را در رودخانه‌ای نزدیک می‌شویند.

هر ساله بسیاری از ایرانیان و همچنین گردشگران بین المللی به مشهد اردهال سفر می کنند تا از نزدیک شاهد این آیین مذهبی جالب باشند.

(در مورد آیین قالیشویان در سایت یونسکو بخوانید)

مهارت های سنتی ساخت و دریانوردی با لنج ایرانی در خلیج فارس

مهارت های سنتی ساخت و دریانوردی لنج ایرانی در سال 2011 به عنوان یکی از عناصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو به ثبت رسید. ساخت قایق های لنج، بزرگترین صنایع دستی ایران به شمار می رود.

لنج به کشتی کوچک یا قایق بزرگی گفته می شود که می تواند بار یا مسافر را حمل کند و اغلب در خلیج فارس، دریای عمان یا اقیانوس هند حرکت می کند. قایقرانی در خلیج فارس به تاریخ و حدود 2000 سال پیش بازمی گردد. مردم تمدن های باستانی مانند سومر و ایلام در سفرهای خود از این خلیج و دریای عمان عبور می کردند.

اکتشافات نشان داده است که فنیقی ها اولین مردمی بوده اند که در جزایر خلیج فارس زندگی کرده و در این منطقه دریانوردی کرده اند. همچنین در زمان سلسله هخامنشیان، داریوش بزرگ بهترین دریانوردان ایرانی، ملوانان فنیقی و ساتراپ ها را برای کشف خلیج فارس به سفر فرستاد.

هنر ساخت این قایق ها به دوران سلطنت سلسله افشاریان باز می گردد، زمانی که ایرانیان از آنها برای سفرهای طولانی به هند، چین و آفریقا استفاده می کردند. ساخت قایق های لنج بر اساس قایق های بادبانی است، اما آنها به جای بادبان با موتور حرکت می کنند. از قایق های لنج دست ساز ایرانی برای ماهیگیری، یافتن مروارید و تجارت استفاده می شود.

(در مورد قایق های لنج در سایت یونسکو بخوانید)

 

نقالی، داستان سرایی نمایشی ایرانی

نقالی شیوه ای سنتی از داستان سرایی و روایت اسطوره هاست که ریشه در فرهنگ ایرانی دارد. نقال به طور سنتی، شخصی است که داستان های نمایشی و حماسی را روایت می کند که اغلب برگرفته از شاهنامه است و درباره پهلوانان و شاهان ایرانی است.

نقالی یکی از جنبه های قدیمی فرهنگ ایرانی است و از قدیم الایام در جامعه ایرانی رایج بوده است. نقال ها داستان های تعلیمی را با مضامین حماسی گوناگون از قبیل ارزش های ملی، ارزش های دینی و رویدادهای تاریخی و مذهبی روایت می کنند.

آنها اغلب در مجالس عمومی یا خصوصی و با لحنی آهنگین و جذاب، داستان ها و افسانه ها را نقل می کردند. یک نقال استعداد ذاتی در روایت دارد و به طرز ماهرانه ای از  لحن و حرکات خود برای جان بخشیدن به داستان و جذاب کردن آن استفاده می کند.

آنها همچنین به شکل فوق العاده ای قادر به حفظ داستان ها و اشعار طولانی هستند و توانایی ذاتی در بداهه گویی دارند. علاوه بر این، روایت نقال ها اغلب با موسیقی و تصویرسازی ترکیب می شود.

هنر ایرانی نقالی در سال 2011 در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار گرفت، اما این تفریح ​​سنتی در چند دهه اخیر کم رنگ شده و باید حفظ شود.

(در مورد نقالی در سایت یونسکو بخوانید)

هنر نمایشی آیینی تعزیه

تعزیه در لغت به معنای عزاداری و گرامیداشت یاد و خاطره عزیزان درگذشته است. تعزیه ایرانی، نمایشی نمادین مذهبی است که وقایع کربلا را به تصویر می کشد.

هر فرد، نقش یک شخصیت شاخص را در داستان بازی می کند. این نمایش یک نمایش سنتی و مذهبی رایج در میان مسلمانان شیعه است که با محوریت روایت غم انگیز درگذشت امام حسین(ع)، امام سوم شیعیان و یاران و خانواده اش می باشد. تعزیه نقش مهمی در پیشرفت و تثبیت تئاتر در ایران داشته است.

این آیین سنتی، مظهر هنر اسلامی در شیعه است. تاریخ پیدایش تعزیه نامشخص است. اما مورخان بر این باورند که آیین‌های سوگواری در قالب نمایش از سوگ سیاوش، قهرمان ایرانی در 3000 سال پیش سرچشمه می‌گیرد. شکل کنونی تعزیه به دوره آل بویه برمی گردد.

از معروف ترین مناطق ایران برای برگزاری آیین تعزیه می توان به شهرستان لاهرود در استان اردبیل، شاهرود در استان سمنان، کاریان در استان هرمزگان و برخی دیگر از شهرها در استان های اصفهان، مرکزی، قم، تهران، قزوین، البرز، کرمان ، همدان، خوزستان، فارس، زنجان، بوشهر و خراسان اشاره کرد.

(در مورد تعزیه در سایت یونسکو بخوانید)

آیین پهلوانی و زورخانه ای

آیین پهلوانی ایرانی به عنوان هدیه اخلاقی به جهانیان، در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار گرفت. آیین های سنتی پهلوانی و زورخانه ای می تواند پیام آور صلح در جهان باشد زیرا این ورزش، ریشه عمیقی در اخلاق و فرهنگ دارد. ورزش زورخانه ای شامل یک سری تمرینات ویژه است که به صورت آیینی و با وسایل مخصوص انجام می شود.

این ورزش سنتی از دیرباز بخشی از فرهنگ ایرانیان بوده است. همچنین قدیمی ترین ورزش تناسب اندام در جهان است. آیین زورخانه ای، نام خود را از محلی که در آن انجام می شود به نام زورخانه گرفته است. زورخانه نوع خاصی از ورزشگاه است که در آن ورزش زورخانه ای و کشتی سنتی پهلوانی انجام می شود.

زورخانه ساختار خاصی دارد، مثلاً محل واقعی اجرای ورزشکاران، سوراخ دایره‌ای وسیع (گود) در وسط زورخانه است که نمادی از عفت ورزشکاران است. ضمناً ورودی، کوتاه تر از متوسط ​​قد انسان است و به همین دلیل ورزشکاران به نشانه احترام خمیده وارد می شوند.

آیین پهلوانی و زورخانه ای از مجموعه آداب و رسوم خاصی پیروی می کند که از پهلوانان (قهرمانان) دوران باستان الهام گرفته شده است. جوانمردی، سخاوت و دلاوری از ویژگی های اصلی یک پهلوان محسوب می شود.

اینها همراه با دیگر آداب و رسوم پهلوانی در شعری که مرشد با نواختن ریتم خاص زورخانه می سراید، بیان شده است. سپس ورزشکاران اجرای خود را به صورت انفرادی یا گروهی و هماهنگ با موسیقی آغاز می کنند.

یکی دیگر از سنت های زورخانه ای احترام به استادان و پیشکسوتان این ورزش با کسب اجازه از آنها قبل از ورود به گود و شروع اجراست. علاوه بر این، ورزشکاران به ترتیب سنی وارد می شوند.

(در مورد آیین پهلوانی و زورخانه ای در سایت یونسکو بخوانید)

موسیقی بخشی های خراسان

موسیقی بخشی مردم خراسان، نه تنها بخشی از فرهنگ آنهاست، بلکه موضوعی بسیار جالب برای محققان، مسافران و موسیقیدانان است. منطقه خراسان در ایران را گاهی فلورانس ایران می نامند، زیرا خاستگاه این موسیقی سنتی ایرانی است.

موسیقی بخشی، یکی از ژانرهای موسیقی ایرانی در دستگاه ایرانی و مقام ایرانی است. این موسیقی سنتی نواحی خراسان نیز مانند دیگر انواع موسیقی فولکلور ریشه در زندگی روستائیان و عشایر ایران دارد.

در گذشته موسیقی قوم بخشی توسط کشاورزان در حین کار در مزرعه و یا استراحت انجام می شد. برخی از شواهد حاکی از آن است که این موسیقی سنتی ایرانی از قدیم الایام سرچشمه گرفته و در اثر انتقال نسل به نسل پیشرفت کرده است.

یکی از ویژگی های منحصر به فرد این موسیقی سنتی ایرانی، ساز آن به نام دوتار است. دوتار یک ساز موسیقی فولکلور ایرانی است که تنها دارای دو سیم است که نماد زن و شوهر است.

نوازندگان بخشی، ملودی هایی می سازند که ردی در ذهن مخاطب به جا می گذارد. موسیقی سنتی بخشی نیز شامل آهنگ های شگفت انگیزی است که معروف ترین آنها نوایی نام دارد. ارزش والای موسیقی محلی بخشی های خراسان باعث شده است که در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار گیرد.

(در مورد موسیقی بخشی در سایت یونسکو بخوانید)

مهارت سنتی قالی بافی در فارس

مهارت‌ سنتی قالی‌بافی در استان فارس یکی دیگر از عناصر میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو است. این منطقه تاریخی ایران به منطقه نارنج و ترنج معروف است. این عنوان به محصولات کشاورزی استان فارس و ظهور این میوه ها بر روی صنایع دستی اشاره دارد.

فرش های ایرانی بافته شده در فارس از دیرباز جایگاه ویژه ای در دل علاقه مندان به این هنر ایرانی داشته است. علاوه بر این، ثبت شدن در فهرست یونسکو، ارزش هنر فرش بافی ایرانی را که شهرت جهانی دارد، افزایش داده است.

هنر سنتی قالی بافی در فارس از بزرگترین هنرهای عشایر منطقه فارس است و بر اساس شواهد تاریخی به بیش از 1200 سال پیش باز می گردد.

قدیمی ترین شواهد وجود این هنر دستی ایرانی در میان اقلام گنجینه هارون الرشید کشف شد. فهرستی که در آنجا یافت شده مربوط به نیمه اول قرن نهم است و نام چندین قالی ایرانی را در خود دارد.

قالی‌های ایرانی منطقه فارس معمولاً با دستان چابک و ماهر عشایر فارس و از پشم بافته می‌شوند. روش های بافت این قالی ها معمولاً از قبیله ای به قبیله دیگر متفاوت است. اما همه آنها با استفاده از قاب قالی مخصوص (دار) بافته می شود که می تواند توسط گاو، اسب یا الاغ حمل شود.

( در مورد قالی بافی سنتی فارس در سایت یونسکو بخوانید)

مهارت سنتی قالی بافی در کاشان

هنر سنتی قالی بافی کاشان از مشهورترین و منحصربفردترین هنرهای ایرانی است. این هنر ایرانی در سال 1389 توسط یونسکو در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت شد و نماد «مهارت قالی بافی در کاشان و ایران» اعلام شد.

بر اساس گزارش یونسکو، مهارت‌ سنتی قالی‌بافی کاشان، هویت فرهنگی کاشان را تقویت کرده و مظهر خلاقیت و تنوع فرهنگ ایرانی است. یونسکو همچنین اعلام کرده است که قالی بافی در کاشان قدمتی طولانی دارد.

حدود 60 درصد قالی بافان کاشان را زنان تشکیل می دهند که مهارت های سنتی بافت فرش ایرانی را از مادر و مادربزرگ خود آموخته اند. از سوی دیگر آقایان با گذراندن دوره های کارآموزی، بافت، طراحی و رنگرزی فرش دستبافت ایرانی را می آموزند.

قدیمی‌ترین قالی‌های ایرانی بافته شده در کاشان به قرن هجدهم میلادی باز می‌گردد که عصر طلایی صنعت قالی بافی کاشان محسوب می‌شود.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد قالی‌های بافته شده در کاشان، ظرافت هر گره است که نقش‌ها را برجسته جلوه می‌دهد. این قالی‌های سنتی ایرانی به قدری ظریف و دقیق بافته می‌شوند که گره‌ها همگی یک اندازه هستند.

زمینه اکثر فرش ها، شرابی با حاشیه های آبی تیره و نقش های آن الهام گرفته از فرش های بافته شده در اصفهان است. این الگوها شامل گل ها، برگ ها، شاخه ها، حیوانات یا تصویری از رویدادهای تاریخی است.

هنرمند، معمولاً فرش را به کمک تصویرسازی دقیق نقش‌های آن به نام نقش قالی می‌بافد. فرش‌های ایرانی بر روی قاب‌های مخصوصی که به نام دار معروف است، بافته می‌شود.

آنها اغلب از پشم یا ابریشم ساخته می شوند و با استفاده از منابع طبیعی مانند پوست گردو، پوست انار و … رنگ می شوند.

( در مورد قالی سنتی کاشان  در سایت یونسکو بخوانید)

ردیف موسیقی ایرانی

ثبت ردیف های موسیقی ایران توسط یونسکو افتخاری بزرگ برای همه ایرانیان و نمایشی از ظرفیت های این هنر در ایران است. کمیته موسیقی یونسکو، ردیف‌های موسیقی ایرانی را در مدت چهار سال به ثبت رساند و در پایان، ردیف‌های موسیقی سنتی ایران شامل دستگاه‌شور، دستگاه ماهور، دستگاه همایون. سه گاه، دستگاه چهارگاه، راست و نوا در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو قرار گرفتند.

ردیف نامی است که به ترتیب آهنگ ها در تئوری موسیقی ایرانی داده می شود. هر یک از ملودی ها که گوشه نام دارد، بخشی از یک دستگاه یا آواز را تشکیل می دهد.

ردیف، مجموعه ای از ملودی های موسیقی سنتی ایرانی است که در حالت های مختلف (دستگاه ها) و آواز دسته بندی می شوند. این روش، یادگیری موسیقی را تسهیل می کند.

ردیف فقط یک مجموعه از گوشه‌ها نیست، بلکه (همچنان که از نامش بر می‌آید) به ترتیب این گوشه‌ها نیز اشاره دارد. در هر دستگاه، گوشه‌ای که وسعت صوتی‌اش از همه پایین‌تر است، معمولاً به عنوان اولین گوشه انتخاب و درآمد نامیده می‌شود و گوشه‌های دیگر به دنبال آن آورده می‌شوند.

ردیف به دو شکل سازی و آوازی اجرا می‌شود که ردیفِ سازی گستردگی بیشتری از ردیف آوازی دارد.

ردیف ایرانی توسط علی اکبر فراهانی و پسرانش که از نوازندگان خاندان سلطنتی قاجار بودند ساخته شد.

(در مورد ردیف در وب سایت یونسکو بخوانید)

هنر ساختن و نواختن دوتار خراسان

مهارت ساخت و نوازندگی دوتار خراسان به‌عنوان چهاردهمین اثر فرهنگی ناملموس ایران در سال ۱۳۹۸ شمسی در پایتخت کشور کلمبیا به ثبت جهانی رسید. دوتار خراسان از زیباترین سازهای محلی ایران است که در گستره وسیعی از شمال شرقی ایران نواخته می‌شود. در ساخت این ساز زخمه‌ای، تنها از دو سیم استفاده می شود. در بعضی از شهرهای خراسان شمالی شکل ظاهری این ساز با دیگر نقاط این استان تفاوت دارد و نوازندگان بومی هر منطقه متناسب با سبک و سلیقه خود تغییراتی در این ساز ایجاد کرده‌اند.

ساز دوتار میان عشایر ترکمن و ساکنان روستاهای شمال شرقی ایران جایگاه والایی دارد. نوازندگی با دوتار به‌جز لذت بردن از موسیقی، مفاهیم گسترده دیگری نیز دارد. زیباترین داستان‌ها و افسانه‌های محلی که ریشه در فرهنگ مناطق شمال شرقی ایران دارند، توسط نوازندگان دوتار با آوازهایی سوزناک نقل می‌شوند؛ البته نواندگی ساز دوتار مختص استان خراسان شمالی نیست و در بخش‌هایی از استان‌های گلستان و مازندران نیز ساز دوتار ساخته و نواخته می‌شود.

هنرمندان اصیل موسیقی ایران ساز دوتار را به دو نوع خراسانی و بغدادی تقسیم می‌کنند و دوتار خراسان را با نام تنبور می‌شناسند. در گذشته دوتار را با چوب درختان گردو و توت و سیم‌های آن را از ابریشم طبیعی یا روده حیوانات می‌ساختند، اما امروزه به‌جای آن‌ها از نخ‌های نایلونی استفاده می‌کنند.

مهارت نواختن دوتار با توجه به فواصل محدود در این ساز، ارتباط زیادی با کوک آن دارد. نوازنده دوتار هم‌زمان با نواختن، کشش سیم‌ها را تغییر می‌دهد و به همین دلیل تمام انگشتان دست نوازنده درگیر هستند.  از برجسته‌ترین اساتید دوتار نواز ایران می‌توان به نام‌های حاجی قربان سلیمانی، محمد سلیمانی، علیرضا سلیمانی، مجید تکه، عبدالله سرور احمدی، غلامعلی پورعطایی و عثمان محمد پرست اشاره کرد.

نگارگری

نگارگری که به آن نقاشی مینیاتور ایرانی نیز می گویند، پانزدهمین میراث فرهنگی ناملموس ایران است که در یونسکو به ثبت رسیده است. این هنر به عنوان میراث مشترک بین کشورهای ایران، جمهوری آذربایجان و ازبکستان به ثبت رسیده است.

نگارگری یک هنر محبوب جهانی است که تصویری را می سازد که به استادان اجازه می دهد مفاهیم فرهنگ خود را به شکل باشکوهی نشان دهند.

قله هنر نگارگری به دوران صفویه برمی گردد. استادانی چون کمال الدین بهزاد و رضا عباسی در بناهای تاریخی و مساجد اصفهان و قزوین آثار هنری پر شوری خلق کرده اند.

پادشاهان صفوی با حمایت از هنرمندان به این هنر کمک زیادی کردند و از این رو به جامعه کمک کردند تا در طول قرون متمادی از آن قدردانی کنند.

در بالای نقاشی‌های مینیاتوری شگفت‌انگیز عصر صفوی، تعدادی نقاشی قابل توجه متعلق به دوره سلجوقیان، ایلخانان، حکومت تیموریان و مظفریان است.

با ثبت هنر نگارگری در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو، نام استادان هنر نقاشی مینیاتور ایرانی نیز به ثبت رسید: محمود فرشچیان، مجید مهرگان، مهین افشان پور، اردشیر مجرد. تاکستانی و محمد باقر آقامیری از اساتید مینیاتور ایران هستند.

آیین زیارت کلیسای تادئوس مقدس (قره کلیسا):

در مرداد هر سال، زیارت کلیسای تادئوس مقدس در استان آذربایجان غربی برگزار می شود. این شانزدهمین و آخرین میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو است.

همه ساله در هفته اول مرداد ماه بیش از 5 هزار نفر از ارامنه ایران و سایر سرزمین های جهان در قره کلیسا برای غسل تعمید فرزندان و جوانان خود گرد هم می آیند. بسیاری از خانواده ها در سه روز اول مرداد هر روز به کلیسا می روند و به این ترتیب مراسم را به طور کامل انجام می دهند. با این حال بسیاری از مسافران تنها یک روز را در کلیسا می گذرانند.

گفته می شود که تادئوس یکی از حواریون عیسی مسیح بود که در ارمنستان اقامت داشت. پس از گسترش کامل مسیحیت در ارمنستان، چندین کلیسا به افتخار او ساخته شد.

مراسم سالانه بزرگداشت و یاد تادئوس مقدس و پیروانش در قره کلیسا در استان آذربایجان غربی برگزار می‌شود، زیرا این کلیسا یکی از معروف‌ترین کلیساهای جهان برای برگزاری این آیین ارامنه جهان است.

علاوه بر این، جشن شب یلدا، جشن مهرگان، هنر ساخت و نوازندگی عود و خوشنویسی ایرانی همگی در دست بررسی است تا به میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو بپیوندند.

 

نویسنده و خبرنگار ایرانگرد: مهسا محمودگرجی

منبع:

UNESCO