مکان های ثبت شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو
مکانهای میراث جهانی یونسکو، مجموعه ای از مکان های مهم فرهنگی یا طبیعی هستند که توسط یونسکو به ثبت رسیده اند. این مکانها شامل کوهها، بیابانها، دریاچهها، بناهای تاریخی، مجموعهها و شهرها هستند و توسط کمیته میراث جهانی یونسکو بر اساس معیارها و رویههای از پیش تعیینشده انتخاب میشوند.
طبق کنوانسیون میراث جهانی، تمامی مکانهای موجود در فهرست میراث جهانی یونسکو متعلق به همه بشریت بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب یا ملیت است. بنابراین دولت ها مسئول حفظ آنها هستند.
معیارهای انتخاب مکانهای میراث جهانی یونسکو
مکانهای برجسته در سراسر جهان باید حداقل یکی از ده معیار تعیین شده توسط یونسکو را داشته باشند تا بتوانند توسط کشوری که در آن قرار دارند نامزد شوند. برای شروع فرآیند انتخاب، هر کشور باید فهرستی از مکانهای بالقوه را به یونسکو تسلیم کند و یکی از آنها را بر اساس اسناد و پروندههای دقیق به عنوان میراث جهانی یونسکو انتخاب کند. پس از آن کمیته میراث جهانی یونسکو با رأی گیری، تصمیم نهایی را خواهد گرفت.
مکانهای ثبت شده ایران در میراث جهانی یونسکو
فهرست میراث جهانی ایران در یونسکو در حال حاضر شامل 27 محوطه فرهنگی و طبیعی است که 25 مورد آن فرهنگی است. همچنین 56 جاذبه ایران در فهرست سایت های آزمایشی یونسکو وجود دارد.
همچنین یونسکو فهرستی مشابه با عنوان میراث فرهنگی ناملموس یونسکو منتشر کرده است. این فهرست شامل جاذبههای با ارزش فرهنگی مانند موسیقی، هنر، رقص، غذا، صنایع دستی و جشنوارهها میشود که میتوان آنها را ثبت کرد اما محدود به یک مکان فیزیکی مانند موزه نیست.
ایران در حال حاضر 16 مورد ثبت شده در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو دارد.
میراث فرهنگی ناملموس ایران در یونسکو
توجه داشته باشید که این لیست به مرور زمان به روز می شود.
در این مقاله از ایرانگرد به معرفی سایت های میراث جهانی ایران در یونسکو میپردازیم.
1. مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران
مجموعه آثار رهبانی ارامنه ایران متشکل از سه اثر تاریخی است که در استانهای آذربایجان شرقی و غربی ایران قرار دارند. این بناها عبارتند از: کلیسای جامع سنت تادئوس، کلیسای سنت استپانوس و کلیسای کوچک زور زور. آنها بین قرن هفتم و چهاردهم میلادی ساخته شدهاند و هر کدام دارای ویژگیهایی هستند که آنها را برای ارامنه ساکن ایران مهم میکند.
کلیسای جامع سنت تادئوس
کلیسای جامع تادئوس که با نام قره کلیسا نیزشناخته میشود، در سالهای ابتدایی بعد از میلاد بر روی مقبره تادئوس ساخته شد و در اثر حمله مغول به ایران آسیبهای شدیدی دید. اما توسط نصیرالدین طوسی بازسازی شد.
کلیسای سنت استپانوس
صومعه سنت استپانوس که قدمت آن به قرنهای 10 و 12 باز میگردد، دومین کلیسای بزرگ ارمنی در ایران است و برای معماری برجسته اش شناخته شده است.
سبک معماری به کار رفته در این صومعه تاریخی، ترکیبی از سبک معماری ایرانی و رومانیایی است که بعدها به سبک معماری ارمنی شهرت یافت.
کلیسای زور زور
کلیسای زور زور یکی از میراث جهانی ثبت شده ایران در یونسکو است. این کلیسا در سال 1315 توسط اسقف اعظم کلیسای جامع سنت تادئوس ساخته شد.کلیسای زور زور محل برگزاری گردهمایی سالانه ارامنه در ماه ژوئن است.
2. بم و چشمانداز فرهنگی آن
ارگ بم، بزرگترین سازه جهان میباشد که از خشت ساخته شده است. این ارگ بزرگ در مرکز یک قلعه واقع شده است و کل بنا به دلیل اهمیتی که دارد به ارگ بم معروف است.
زمان دقیقی برای ساخت این ارگ شگفت انگیز وجود ندارد. برخی از باستان شناسان زمان را در حدود دوران هخامنشیان تخمین می زنند. ارگ بم در اثر زلزله سال 1382 آسیب های زیادی دید اما از آن زمان تا کنون بخش زیادی از آن بازسازی شده است.
3. بیستون
بیستون نقش برجسته و کتیبه ای صخرهای است که در نزدیکی کرمانشاه، قرار دارد. قدمت این بنای باستانی به 522 سال قبل از میلاد می رسد. این سنگنوشته مربوط به داریوش بزرگ، یکی از محبوب ترین و اصیل ترین امپراتوران سلسله هخامنشی است. سنگنوشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است.
بیستون یکی از مهم ترین و برجسته ترین جاذبه های به جا مانده از سلسله هخامنشیان است. علاوه بر این، شواهدی که در بناهای تاریخی اطراف یافت شده نشان می دهد که تمدن ها از دوران پارینه سنگی در بیستون ساکن شده اند.
4. چشمانداز فرهنگی میمند
روستای میمند که به چشمانداز فرهنگی میمند نیز معروف است یکی از منحصر به فردترین و قدیمی ترین روستاهای ایران است. تخمین زده می شود که این روستای جذاب توسط آریایی ها ساخته شده است و قدمت آن تقریباً 12000 سال است.
خانه های این روستا ستایش هر بیننده ای را بر می انگیزد. شکل و طراحی این خانه ها دمای داخل را در تابستان خنک و در زمستان گرم نگه می دارد.
5. کاخ گلستان
این کاخ زیبا که در تهران قرار دارد در زمان صفویه ساخته شده و در دوره قاجار تکمیل شده است. کاخ گلستان، محل اقامت رسمی حاکمان قاجار و ییلاق حاکمان پهلوی بوده است. تزئینات و معماری باشکوه این مکان ثبت شده در میراث جهانی یونسکو از کاخ های اروپایی الهام گرفته شده است.
کاخ گلستان مظهر تحول معماری ایرانی است. این کاخ تاریخی که اکنون موزه است، چندین موزه کوچکتر در داخل خود جای داده است و همچنین پس از موزه بریتانیا دومین مخزن عکس و فیلم قدیمی در جهان است.
6. گنبد قابوس (گنبدکاووس)
گنبد قابوس یکی از قدیمی ترین برج های ایران است که در حدود سال 900 ساخته شده است. این برج در شهری به همین نام در استان گلستان قرار دارد. این مکان ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو به دلیل آتش روشن در بالای آن برای ناوبری استفاده میشده است. گنبد قابوس همچنین یک مقبره و یک بنای بسیار ارزشمند به جای مانده از قرن دهم است.
7. شهر تاریخی یزد
یزد را به شهر بادگیرها می شناسند. این شهر شگفت انگیز به دلیل قنات های ایرانی، معماری درخشان به سبک کویری و مردم مهربانش محبوب است. شهر یزد، همچنین زادگاه دین زرتشتی و ورزش زورخانه ای ایران است.
یزد با خانه های قدیمی و ساختار سنتی خود یکی از جذاب ترین مقاصد گردشگری ایران است.
محله قدیمی شهر که فهادان نام دارد با معماری منحصر به فرد، کوچه های باریک و خانه های سنتی خود مسافران را شگفت زده می کند. شهر تاریخی یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و یکی از مقاصد گردشگری در ایران است که حتما باید از آن دیدن کرد.
8. مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان که به مسجد عتیق نیز معروف است، یکی از قدیمی ترین و مهم ترین بناهای مذهبی ایران است. مسجد اولیه در قرن نهم در اصفهان ساخته شد. با این حال، برخی از بخش ها بازسازی شده و مسجد از آن زمان تا به حال، توسعه یافته است. مسجد جامع اصفهان بهترین مکان برای مشاهده سبک های مختلف معماری و تزئینات جذابی است که مساجد ایرانی به آن شهرت دارند.
همچنین کتیبه های کهن و گچ بری محراب متعلق به دوران ایلخانان، از ویژگی های بارز آن است.
9. میدان نقش جهان
میدان نقش جهان، مشهورترین مکان دیدنی اصفهان است. نقش جهان دومین میدان بزرگ جهان است. این زمین چوگان سابق در زمان صفویه ساخته شده و توسط 3 بنای تاریخی شگفت انگیز و یک بازار سنتی احاطه شده است. عکاسی و کالسکه سواری از فعالیت های موجود در این میدان در کنار بازدید از بناهای تاریخی است.
در پیرامون میدان، مشهورترین و عظیمترین بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد جامع عباسی یا مسجد شاه (در ضلع جنوبی)، مسجد شیخ لطفالله (در ضلع شرقی)، عمارت عالیقاپو (در ضلع غربی) و سردر قیصریه (در ضلع شمالی) ساخته شدهاست.
10. پاسارگاد
مجموعه میراث جهانی پاسارگاد به ویژه آرامگاه کوروش کبیر یکی از پربازدیدترین آثار ایرانی است. کوروش کبیر بنیانگذار سلسله هخامنشیان بود. این رهبر بزرگ به دلیل عدالت، درایت و خدمات به مردمش مورد احترام ایرانیان و مردم سراسر جهان است.
مجموعه احکام او که بر روی استوانهای به نام استوانه کوروش حک شده است، اولین بیانیه مکتوب شناخته شده درباره حقوق بشر است.
11. تخت جمشید
تخت جمشید واقع در نزدیکی شیراز، بقایای پایتخت تشریفاتی سلسله هخامنشیان است. این شهر که در اصل پارسه به معنای شهر ایل پارس نامیده می شود، نشان خیره کننده عظمت و زیبایی امپراتوری هخامنشی است. برای علاقه مندان به تاریخ، جایی بهتر از این مکان 3000 ساله برای آشنایی با این تمدن باستانی وجود ندارد.
تخت جمشید هر مسافری را با عظمت، سرستون های باشکوه، نمادها و کتیبه های معنادار خود مسحور می کند. متأسفانه اسکندر مقدونی در سال 330 قبل از میلاد این شاهکار را به آتش کشید.
12. چشمانداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس
دوران ساسانیان یکی از باشکوهترین و قابل توجهترین دوران تاریخ ایران بوده است. مکانها و بناهای تاریخی به جا مانده از این سلسله، برای جهان بسیار ارزشمند تلقی می شوند. چشمانداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس شامل 8 اثر باستانی است که قدمت آنها به حدود 1800 سال پیش می رسد. این مکانها عبارتند از:
قلعه دختر (فیروزآباد)
قلعه دختر، علیرغم آسیبدیدگی، هنوز دلیل آشکاری بر عظمت این بنای باستانی است. قلعه دختر که در اواخر دوران اشکانی ساخته شد، نماد پایان سلطنت آنهاست. این قلعه باستانی، مظهر درخشش مهندسین آن زمان میباشد و همچنین اولین بنای گنبدی در ایران است.
سنگنگاره پیروزی اردشیر بابکان
نقش برجسته اردشیر که در حدود قرن سوم حکاکی شده است، جنگ بین اشکانیان و ایرانیان را به تصویر می کشد که منجر به تأسیس سلسله ساسانی شد. نقش برجسته دیگر، تصویری از تاجگذاری اردشیر اول، بنیانگذار سلسله ساسانی است.
اردشیر خوره
اردشیر خوره که به فیروزآباد قدیم نیز معروف است، پس از شکست اشکانیان، پایتخت اردشیر اول بود. این شهر به شکل دایرهای شکل، ساخته شده است. خرابه های اردشیر خوره شامل اولین رصدخانه ایران است.
کاخ اردشیر
کاخ اردشیر، یکی دیگر از جاذبه های ایران باستان در چشمانداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس است. این کاخ نیز مانند سایر بناهای این گروه در زمان اردشیر اول و به دستور وی ساخته شده است. بحث هایی در مورد استفاده از کاخ اردشیر وجود دارد، زیرا برخی معتقدند این کاخ آتشکده بوده است.
شهر بیشاپور
شهر باستانی بیشاپور یکی از بزرگترین و مهم ترین شهرهای ایران در زمان ساسانیان بوده است. همچنین یکی از اولین شهرهایی است که دارای کتیبه ای با اطلاعات مربوط به ساخت آن است. در ویرانه های بیشاپور چندین نقش برجسته نیز وجود دارد. این شهر جزو 8 اثر مجموعه چشمانداز باستانی ساسانی منطقه فارس است.
غار شاپور
غار شاپور علاوه بر جاذبه طبیعی، یک جاذبه فرهنگی نیز هست. این غار نام خود را از مجسمه 1700 ساله شاپور اول که در غار قرارگرفته است، میگیرد. شاپور، دومین پادشاه ساسانی بود.
کاخ سروستان
کاخ سروستان که در قرن پنجم ساخته شده است، محل پذیرایی از مهمانان سلطنتی بوده است. این کاخ ساسانی دارای قدیمیترین گنبد آجری ایران و معماری پیشرفتهتری نسبت به سایر کاخهای ساخته شده در همان دوران است.
13. شهر سوخته
شهر سوخته واقع در 55 کیلومتری شهر زابل، شهری تاریخی است که قدمت آن به حدود 3200 سال قبل از میلاد می رسد. اقلام کشف شده در خرابه های شهر سوخته با وجود قدمت هزاران ساله، گواه مدرن بودن و هوشمندی نسبی ساکنان آن است. برخی از این وسایل عبارتند از لوله های سفالی، بازی تخته ای شبیه تخته نرد و چشم مصنوعی.
این شهر به دلیل دو بار سوختن نام خود را به معنای شهر سوخته گرفته است. با این حال، باستان شناسان معتقدند که آتش سوزی دلیل تخریب آن نبوده است.
14. آرامگاه شیخ صفیالدین اردبیلی
شيخ صفي الدين همنام سلسله صفويه و از عارفان قرن سيزدهم ميلادي بود. آرامگاه شیخ صفیالدین اردبیلی، مجموعه منزل و معبد وی بوده که بعدها به زیارتگاه تبدیل شده است. علاوه بر شیخ صفیالدین، چند تن از بزرگان دیگر مانند شاه اسماعیل نیز در این زیارتگاه مدفون هستند.
این مکان میراث جهانی یونسکو، الگوی معماری اسلامی در قرون وسطی و شاخص ترین بنای تاریخی اردبیل است. قندیل خانه و چینی خانه دو اتاق باشکوه این مجموعه هستند که با تزئینات خیره کننده خود بازدیدکنندگان را متحیر می کنند.
15. سازههای آبی شوشتر
سازههای آبی شوشتر، بزرگ ترین مجموعه صنعتی ساخته شده قبل از انقلاب صنعتی در جهان است. این میراث در قرن پنجم ساخته شده و از چندین کانال، قنات، آسیابهای آبی و … تشکیل شده است. سازههای آبی شوشتر، شاهکار و الگوی خلاقیت و هوش مردم هخامنشی است.
16. گنبد سلطانیه
گنبد سلطانیه در شهری به همین نام واقع شده است و قدمت آن به قرن چهاردهم باز می گردد. این بنا یکی از مهمترین جاذبههای مذهبی ایران از لحاظ معماری است. بیشتر به خاطر گنبد بزرگش که سومین گنبد بزرگ و بزرگترین گنبد آجری جهان است، شهرت دارد. سلطانیه همچنین نمونه ای عالی از سبک معماری جدیدی است که در آن زمان استفاده می شد.
17. شوش
شهر باستانی شوش، یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های جهان است. تخمین زده می شود که حدود 4000 سال قبل از میلاد تشکیل شده باشد. با این حال، نشانه هایی از تمدن وجود دارد که قدمت آن به 7000 سال قبل از میلاد می رسد. شوش در طول سالهای شکوه خود، مهمترین شهر جهان بود. این شهر پایتخت عیلام (ایلام) بوده و در قرون بعدی نیز شهری مهم باقی مانده است.
در ویرانه های شوش بناهای تاریخی متعددی از جمله چغازنبیل، قدیمی ترین معبد ایران وجود دارد.
18. مجموعه بازار تاریخی تبریز
بازار هزارتوی تبریز، بزرگترین بازار مسقف جهان و یکی از میراث جهانی یونسکو است. قدمت این بازار باشکوه به قرن دهم میلادی بازمیگردد و همواره یک نقطه تجاری مهم در ایران و آسیا بوده است.
بنای فعلی بازار در سال 1814 پس از تخریب بازار قدیمی در اثر زلزله ساخته شد.
این بازار وسیع همچنین شامل 29 مسجد، 24 کاروانسرا، 5 موزه، 4 مدرسه و 4 حمام است. اهمیت بازار تبریز به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم بیشتر شد و در قرن نوزدهم میلادی به مهم ترین مرکز تجاری جهان تبدیل شد. امروزه بازار تبریز همچنان یکی از مراکز تجاری اصلی ایران و آسیاست. با گشت و گذار در این بازار می توانید انواع سوغاتی ها به ویژه بهترین نوع فرش تبریز را پیدا کنید.
19. تخت سلیمان
تخت سلیمان یک محوطه باستانی است که قدمت آن به حدود 3000 سال قبل باز می گردد. در استان آذربایجان غربی و در نزدیکی شهرستان تکاب واقع شده است. آنچه تخت سلیمان را جذاب تر می کند، افسانه های فراوان درباره آن است. برخی از آنها از دریاچه ای در وسط شهر حکایت می کنند و برخی دیگر می گویند این شهر باستانی، زادگاه زرتشت است.
تخت سلیمان نیز یکی از کهن ترین محوطه های باستانی ایران است.
20. چغازنبیل
چغازنبیل که در ۱۲۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شده است، قدیمی ترین معبد ایرانی (عبادتگاه) میباشد. این معبد برای اینشوشیناک، یکی از خدایان اصلی عیلامیها و محافظ شهر شوش بود.
21. باغ ایرانی
باغ ایرانی، یک طرح از باغ میباشد که از هزاران سال پیش نشات گرفته است. باغ ایرانی در دوران صفویه و قاجار بیشترین محبوبیت را داشته است. عناصر اصلی باغ ایرانی سنتی، آبراه، استخر، قنات ایرانی و گیاهان است. عمارت کوچکی نیز در انتهای باغ وجود دارد.
طراحی مبتکرانه و برجسته باغ ایرانی عنوان میراث جهانی یونسکو را برای آن به ارمغان آورده است. در حال حاضر 9 باغ ایرانی در ایران در فهرست قرار دارند که عبارتند از: باغ پاسارگاد، باغ ارم، چهل ستون، باغ فین، باغ عباس آباد، باغ شازده ماهان، باغ پهلوان پور، باغ اکبریه و باغ دولت آباد.
22. قنات ایرانی
قنات، نامی است که به شبکه ای از کانال ها برای انتقال آب زیرزمینی داده می شود. قنات ها عمدتاً در مناطقی با آب و هوای گرم و خشک که آب در سطح آن کم است استفاده می شود. قنات ایرانی به چندین قنات کاملاً طراحی شده در ایران اطلاق می شود. طراحی دیدنی قنات های ایرانی حتی گرم ترین مناطق ایران را برای زندگی مناسب کرده است.
مردم با استفاده از قنات می توانستند آب را به خانه ها بیاورند و حتی در تابستان از آن برای خنک نگه داشتن خانه استفاده کنند. 11 شبکه قنات ایرانی به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است: قنات قصبه گناباد ، قنات بلده فردوس، قنات باغ زارچ یزد، قنات مون، قنات حسن آباد مهریز، قنات وزوان، قنات گهرریز، قنات های ابراهیم آباد اراک و قناتهای قاسمآباد و اکبرآباد شهرستان بم.
23. جنگل های هیرکانی
جنگلهای مختلط هیرکانی، به منطقهای اطلاق میشود که از جنگلهای سرسبز در نزدیکی سواحل دریای خزر در ایران و آذربایجان تشکیل شده است. این جنگلهای مسحورکننده از قدیمیترین و با ارزشترین جنگلهای جهان هستند.
جنگل های مختلط هیرکانی، زیستگاه طبیعی 3200 گونه گیاهی، 58 گونه پرنده و 58 گونه پستاندار از جمله پلنگ ایرانی در حال انقراض است.
24. کویر لوت (دشت لوت)
کویر لوت با 51800 کیلومتر وسعت، بزرگترین کویر جهان است. این صحرای وسیع بازدیدکنندگان خود را با کلوتهای غولپیکر تپههای شنی بلند و دریاچههای نمک مجذوب خود میکند. همچنین کویر لوت با ثبت 70.7 درجه رکورد گرم ترین نقطه روی زمین را در اختیار دارد.
درباره کویرهای ایران بیشتر بخوانید.
25. راهآهن سراسری ایران
راهآهن سراسری ایران، با طول تقریبی 1400 کیلومتر، نه تنها به دلیل تکنیک و کیفیت ساخت، بلکه به دلیل اینکه یک جاذبه گردشگری با مناظر طبیعی شگفت انگیز است، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. یونسکو زمانی که راه آهن را به عنوان میراث فرهنگی در سال 2021 تصویب کرد، برای جهانی کردن مناظر طبیعی زیبا، بناها، پلها، ایستگاهها و حتی لوکوموتیوهای تاریخی به عنوان جاذبههای گردشگری مساعدت کرد.
در زمان ساخت آن، گفتمان ها و مخالفت های زیادی در مورد نیاز به راه آهن سراسری وجود داشت. راه آهن یک پیشرفت عظیم برای کشور بود. با این حال، بسیاری با آن مخالفت کردند، زیرا آن را تلاش دشمن برای ایجاد ویرانی و تسهیل انقیاد ایران توسط سایر کشورها در طول جنگ جهانی می دانستند. راه آهن سراسری نماینده هر دو سوی ایدئولوژی سیاسی آن زمان است.
در حال حاضر یکی از امن ترین و مقرون به صرفه ترین مسیرهای سفر در ایران راه آهن است. راه آهن از مناطق مختلف زیادی عبور می کند و طیف وسیعی از قیمت ها و کیفیت ها را ارائه می دهد. دسترسی به شگفتی های طبیعی ایران در این مسیر، مسافران بسیاری را متقاعد می کند که این روش سفر را انتخاب کنند.
26. چشمانداز فرهنگی اورامان و همسویی جامعه با طبیعت
یکی دیگر از میراث ملموس فرهنگی ایران که در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی توسط یونسکو به ثبت رسیده، چشمانداز فرهنگی اورامان است.
اورامان منطقه ای تاریخی با معماری زیبای پلکانی است که بین کرمانشاه و استان کردستان قرار دارد. به طور کلی، بیش از 700 دهکده در منطقه اورامان وجود دارد که فرهنگ و خاستگاه آنها به خوبی حفظ شده است.
بر اساس یافته های باستان شناسی قدمت سکونتگاههای این منطقه به دوران ایران باستان باز می گردد. فسیلهایی وجود دارد که قدمت آنها به دوران پارینه سنگی بازمیگردد که منشأ آن روستای هجیج در تخت اورامان است. به همین دلیل این روستا به عنوان قدیمی ترین منطقه اورامان شناخته می شود.
27. کاروانسراهای ایرانی
کاروانسراهای ایرانی، عبارت است از ۵۴ کاروانسرا در ۲۴ استان کشور ایران که ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ در جریان چهل و پنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. این مجموعه جهانی به عنوان بیست و هفتمین اثر جهانی ایران شناخته میگردد.
درباره کاروانسراهای ثبت شده در میراث جهانی یونسکو بیشتر بخوانید.
نویسنده و خبرنگار ایرانگرد: مهسا محمودگرجی